Postanın tarihçesi Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş yıllarına kadar uzanmaktadır. İlk sultan Osman Gazi döneminde haberleşme koşucularla sağlanıyordu. Bu koşuculara Ulak, Tatar veya Çapar deniliyordu.
(Osmanlı Yaya Postacısı Peyk(soldan üçüncü) Jan Birindizi-Topkapı Sarayı)
Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ne ise gelişme bir posta ve haberleşme örgütü kurulmuştur. Bu dönemde ulakların at değiştirdikleri ya da zorunlu hallerde konakladıkları yerlere Menzilhane denirdi.
Özellikle ulak ve menzilhane temeline dayanan bu hizmet, Tanzimat Dönemi’ne kadar yalnızca devletin işlerinin yürütülmesinde kullanılmıştır. Halkın bu hizmetten hiçbir şekilde faydalanmasına izin verilmemiştir. Devletin önemli ve acele işlerle ilgili haberler taşıyan bu evraklarını merkez ve eyaletler arasında götürüp getiren ulakların seçiminde güvenilir,dürüst ve yol şartlarına dayanıklı olmalarına özen gösterilmiştir.
Osmanlı saray teşkilatında , sultanların maiyetinde bulunan ,mesajları uzak mesafelere koşarak iletmekle görevli sırma işlemeli elbiseli ,mücevherli gümüş kuşak ve altın hançer kuşanmış ,ellerinde teber ve başlarında sorguç olan Peykler bulunmaktadır.Koşam yeteneklerinden dolayı ilk zamanlarda padişahların buyruklarını tebliğ etmek için istihdam edilen peykler,bir tür acele posta hizmeti görmüştür.
Osmanlı haberleşme kurumu Kanuni Sultan Süleyman’ın Sadrazamı Lütfi Paşa döneminde (1539-1541) ülke çapında Menzilhaneler yapılarak bir teşkilata kavuşturulmuştur. Bu teşkilat 1840 yılında kurulan Posta Nezareti’nin oluşumuna kadar devam etmiştir.
II.Mahmut’un çalışmaları oğlu Abdülmecid’e ışık tutmuş ve ilk Posta Teşkilatı Tanzimat Fermanı ile yaşanan gelişmelerin sonucu olarak 23 Ekim 1840 tarihinde Abdülmecid tarafından Nezaret isminde kurulmuştur. Posta Nezaretinin kurulmasıyla beraber haberleşme örgütü, Osmanlı Devleti halkının ve yabancıların da posta ihtiyaçlarına cevap vermeye başlamıştır.
1840-1842 yılları arasında ilk Posta Nazırlığını Ahmet Şükrü Bey yürütmüştür. Posta Nezareti kurulduktan sonra merkezlerde ve taşrada postaneler açılmıştır. İlk postane İstanbul’da Yeni Camii avlusunda Postahane-i Amire adı ile açılmıştır.
Postanelerin çalışmaları ilk defa 16 Kasım 1840 tarihinde yapılan I.Posta Kanunu ile düzenlenmişti. Bu kanun Fransız Posta Kanunundan yararlanılarak hazırlanmıştı. İlk memurlar Süleyman Ağa, tahsildar Sofyalı Ağyazar Türkçe dışında yazılmış gönderilerin adreslerini tercüme etmek üzere mütercim olarak atanmışlardır. Kuruluş zamanında Osmanlı postaları her gün değil, çoğunlukla haftada bir defa çıkarılabilmişti. Kara taşımacılığının zorlukları karşısında denizyolundan da istifade edebilmek amacıyla 1859 yılında iki vapur satın alınmış. 1863’te ise Sahil Postaları kurulmuştur. Demiryolları kurulmaya başlandığında, posta taşımacılığı demiryolundan da faydalanmaya başlamıştır. İstanbul – Edirne, İstanbul (Üsküdar) – Kartal ve hatta İstanbul (Üsküdar) – İznik düzenli posta hatları ihdas edilmiştir. Daha sonra bu hatlar genişletilerek İstanbul’dan Tokat, Diyarbakır, Musul ve Bağdat’ a posta taşınmasına bağlanmış, daha önce kurulan İstanbul – Edirne posta hattı Sırbistan’a kadar uzatılmıştır.
Bu arada posta hatları ülke içinde İzmir, Aydın, Isparta ve Kütahya’ya Ülke dışında da yapılan ikili anlaşmalarla Avusturya, Fransa, Rusya, Almanya, İtalya, İngiltere, Yunanistan, Romanya ve Mısır’a kadar uzatılmış, İzmir, Selanik, İzmit, Gemlik ve Trabzon’a düzenli deniz postalar iletilmiştir.
İlk posta pulu, İngiliz Posta İdaresinin Posta Bakanı Rowland Hill zamanında 6 Mayıs 1840 yılında çıkartılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk posta pulu ise, Beşinci Posta Nazırı Agâh Bey girişimiyle 13 Ocak 1863 tarihinde kullanıma başlamıştır.
(Osmanlı ilk posta pulu)
Bu tarihe kadar mektuplar her postanenin kendine ait mührü ile damgalanırdı. Osmanlı İmparatorluğu’nda 300 seneyi aşan bir süre, ülke içi ve dışıyla haberleşmede yabancı posta servisleri rol oynamıştır.
(1913 yılına ait 40 paralık bir Osmanlı posta pulunda Selimiye Camii)
1909 yılında Genel Müdürlük haline getirilerek Maliye Bakanlığına bağlanmış, 1911 yılında tekrar Nezarat (Bakanlığa ) dönüştürülmüştür. 1912 yılında Genel Müdürlük olarak İçişleri bakanlığına bağlanmışır.
